پرسش:

فلسفة خلقت جن چیست؟

پاسخ:

اگر چیزی امکان ایجاد شدن را داشته باشد و خداوند به عنوان علت فاعلی توانایی ایجاد آن را داشته باشد اما آن را ایجاد نکند، نیافریدن با توجه به این که وجود خیر است، منع از خیر است و بخل محسوب می شود و بخل از خداوند محال است.

بنابراین هدف فاعل و خدا در افرینش جن، فیّاض بودن خداوند است و فیاض بودن (که علت نهایی آفرینش است) خارج از ذات خدا نیست، پس اگر سؤال شود که چرا خداوند جن را آفرید، خواهیم گفت چون خدا است، پس علت نهایی خود خداوند است و این سخن فلاسفه است که می گویند علت نهایی و علت فاعلی در افعال خداوند متحد است.

شاید بتوان همین معنا را از برخی آیات استفاده کرد: "إلیه یرجع الأمرکلُّه؛(1) تمام کارها به او بازگردانده می شود". در جای خود ثابت شده است که بین فیاض بودن و آفرینش اختیاری و ارادی خدا تلازم است.

حال که معلوم شد هدف خداوند از آفرینش جن یا موجودات دیگر، ذات خداوند است، پس هر چه غیر از ذات به عنوان هدف ذکر شود، به عنوان هدف ابتدایی یا متوسط مطرح است؛ نه هدف حقیقی و نهایی، مثلاً خداوند می فرماید: هدف از خلقت جن، عبادت خدا است،(2) بلکه لازمه کمال فیاض بودن خداوند این است که هر کمال ممکنی را بیافریند او قبل از آفرینش انسان و جن، موجودات دیگری را به نام ملائکه آفریده که از ابتدای آفرینش دارای همه کمالات ممکن بوده اند، یعنی همه کمال ها را بالفعل دارا بوده اند، پس هرگز به کمال جدیدی دست پیدا نمی کنند و مرتبه وجودی شان تکامل پیدا نمی کند، از این رو انسان و جن را آفرید که این دو از ابتدا دارای همه کمالات نیستند اما به گونه ای هستند که می توانند به کمال ها برسند. کمالی که این دو با اختیار و انتخاب خود به دست می آورند، از کمال اعطایی ملائک بالاتر است، پس هدف خداوند از آفرینش جن فیاض بودن خداوند است و لازمة فیاض بودن خداوند این است که این نوع کمال را بیافریند.

اما این که خدا انسان را آفرید و پیامبران هم از جنس انسان هستند، چرا جن را خلق کرد، مثل آن است که سؤال کنیم چرا با وجود خلقت ملائکه و فرشتگان، خداوند انسان را خلق کرد، زیرا هم چنان که در ابتدا پاسخ گفتیم، فیاضیت خداوند اقتضاء می کند هر چیزی را که امکان ایجاد شدن داشته باشد، بیافریند. در غیر این صورت مستلزم بخل است که از خداوند محال است.

پی نوشت ها:

1. هود (11) آیة 123.

2. ذاریات (51) آیة 56.